"Ζωτικοί χώροι και ζώνες απόστασης", γράφει ο Άγγελος-Χάρης Αγγελάκης
Όλα τα ζωικά είδη, συμπεριλαμβανομένου του ανθρώπου, έχουν κάποιους έμφυτους μηχανισμούς μέσω των οποίων προστατεύουν τον προσωπικό τους χώρο και τις ζωτικές τους περιοχές. Όπως το κάθε κράτος οριοθετεί τις εκτάσεις του μέσω των συνόρων και κάνει τα πάντα για τις διατηρήσει άθικτες προστατεύοντας τες χρησιμοποιώντας οπλισμένους φρουρούς, έτσι και ο κάθε άνθρωπος προσπαθεί να υπερασπίζεται τα όρια του ώστε να μην εισέρχονται οι άλλοι στον προσωπικό τους χώρο.
Ζωτικός Χώρος
Με την έννοια «προσωπικός χώρος» ορίζεται ο χώρος γύρω από ένα άτομο, τον οποίο διεκδικεί ως δικό του, σαν να ήταν προέκταση του ίδιου του σώματός του. Αυτός ο χώρος μπορεί να περιλαμβάνει διάφορα προσωπικά αντικείμενα, όπως το σπίτι ενός ανθρώπου, το υπνοδωμάτιό του, η πολυθρόνα του και το εσωτερικό το αυτοκινήτου του. Ωστόσο, ο «προσωπικός χώρος» δεν περιορίζεται σε υλικά αντικείμενα, καθώς μπορεί να περιλαμβάνει και μια συγκεκριμένη απόσταση γύρω από το ίδιο το σώμα.
Αυτού του είδους ο προσωπικός χώρος, ονομάζεται «ζωτικός χώρος». Ο ζωτικός χώρος θα μπορούσε να παρομοιαστεί με μια προσωπική «φυσαλίδα», η οποία περιβάλει τον κάθε άνθρωπο και κινείται συνεχώς μαζί του. Το μέγεθος του ζωτικού χώρου ποικίλλει από άνθρωπο σε άνθρωπο και εξαρτάται κατά κύριο λόγο από πολιτισμικούς παράγοντες. Για παράδειγμα, οι Ιάπωνες οι οποίοι έχουν συνηθίσει να ζουν σε περιορισμένο χώρο έχουν μικρότερο ζωτικό χώρο από τους Αυστραλούς που ζουν σε πιο αραιοκατοικημένες περιοχές.
Οι αποστάσεις και τα είδη των ζωνών
Στην «δυτική κουλτούρα» και κατ’ επέκταση στη χώρα μας μπορούμε να χωρίσουμε τον ζωτικό χώρο σε 4 ξεχωριστές ζώνες:
- Η ζώνη οικειότητας (15 έως 45 εκατοστά): Αποτελεί τη σημαντικότερη ζώνη, καθώς έχουμε τη τάση να την προστατεύουμε σαν να ήταν ιδιοκτησία μας. Είμαστε υπερπροστατευτικοί και δεν αφήνουμε όποιον κι όποιον να εισέλθει σε αυτή. Για να μας πλησιάσει κάποιος σε τέτοια απόσταση θα πρέπει να έχει στενή συναισθηματική επαφή μαζί μας και να είναι κάποιος εραστής, γονιός, σύζυγος, παιδί, στενός φίλος, συγγενής ή οικόσιτο ζώο.
- Η προσωπική ζώνη (46 εκατοστά έως 1,22 μέτρα): Σε αυτή την απόσταση κρατάμε τους γνωστούς μας όταν καθόμαστε και συνομιλούμε. Αυτή επίσης μπορεί να είναι η απόσταση που κρατάμε από τους άλλους σε πάρτι, κοινωνικές εκδηλώσεις και φιλικές συγκεντρώσεις.
- Η κοινωνική ζώνη (1,22 έως 3,60 μέτρα): Αυτή είναι η απόσταση στην οποία κρατάμε τους αγνώστους και τους ανθρώπους που δεν γνωρίζουμε καλά. Σε αυτή τη ζώνη θα κρατήσουμε τον ηλεκτρολόγο που ήρθε στο σπίτι μας να κάνει μια επιδιόρθωση, τον σερβιτόρο που θα μας εξυπηρετήσει και κάποιον καινούργιο υπάλληλο στην δουλειά μας.
- Η δημόσια ζώνη (3,60+ μέτρα): Συνήθως αυτή η ζώνη εμφανίζεται όταν έχουμε μια ομιλία και γενικότερα όταν απευθυνόμαστε σε μια μεγάλη ομάδα ατόμων.
Αυτοί οι ζωτικοί χώροι μαθαίνονται ασυναίσθητα κατά τη παιδική ηλικία και τα παιδιά από 12 ετών και πάνω συνήθως ξέρουν πως να τους ξεχωρίζουν. Επίσης, όλες αυτές οι αποστάσεις έχουν την τάση να μειώνονται ανάμεσα σε δύο γυναίκες και να αυξάνονται ανάμεσα σε δύο άντρες.
Η ζώνη οικειότητας
Για να εισέλθει κάποιος στη ζώνη οικειότητας μας θα πρέπει είτε να έχει πολύ φιλικές διαθέσεις απέναντι μας, είτε να είναι εχθρικός και να ετοιμάζεται να μας επιτεθεί. Η παρείσφρηση ενός ανθρώπου μέσα στη ζώνη οικειότητας μας, μπορεί να μας προκαλέσει διάφορες σωματικές μεταβολές και αναταράξεις. Πιο συγκεκριμένα, η καρδιά μας θα αρχίσει να χτυπά γρηγορότερα, η κυκλοφορία του αίματος θα αρχίσει να αυξάνεται και το σώμα μας θα ενεργοποιήσει τον μηχανισμό «fight or flight».
Συνεπώς, αυτή η παραβίαση της προσωπικής ζώνης μπορεί να κάνει τους άλλους ανθρώπους να αισθανθούν αμήχανα. Έτσι, μια ένθερμη αγκαλιά σε κάποιον άγνωστο, ενώ μπορεί να περιέχει καλές διαθέσεις, υπάρχει μεγάλο ενδεχόμενο να εκληφθεί ως απειλή και να δημιουργήσει αρνητικά συναισθήματα. Επομένως, το κλειδί για να κάνουμε τους γύρω μας να νιώθουν άνετα, είναι να τους κρατάμε σε μια «ασφαλή» απόσταση.
Η αγκαλιά μπορεί να αποκαλύψει σε μεγάλο βαθμό τα επίπεδα οικειότητας ανάμεσα σε δύο ανθρώπους. Πιο συγκεκριμένα, η απόσταση στην οποία δύο άνθρωποι κρατούν τους γοφούς τους όταν αγκαλιάζονται αποκαλύπτει σε μεγάλο βαθμό την μεταξύ τους σχέση. Για παράδειγμα, δύο εραστές κολλούν ο ένας το κορμί του στον άλλο, διαπερνώντας με αυτόν τον τρόπο την ζώνη οικειότητας. Από την άλλη μεριά, μια τυπική αγκαλιά με έναν αδιάφορο συνάδελφο κατά τη διάρκεια μιας εταιρικής εκδήλωσης, υποδεικνύει ότι τα δύο μέλη διατηρούν τη λεκάνη τους σε απόσταση 15 εκατοστών.
Γιατί τα πλήθη εξαγριώνονται;
Ένα δεδομένο που ισχύει για τους ζωτικούς χώρους και τις ζώνες είναι πως όσο μεγαλύτερη είναι η πυκνότητα του πλήθους, τόσο μικρότερος είναι ο ζωτικός χώρος και κατ’ επέκταση τόσο μεγαλύτερη είναι και η αίσθηση της εχθρικότητας και ο εκνευρισμός. Αυτό ακριβώς εξηγεί τον λόγο για τον οποίο ένας όχλος που διαδηλώνει έχει τη τάση να γίνεται αγριότερος και να ξεσπά συχνά σε συγκρούσεις. Έτσι, κάθε φορά που το πλήθος γίνεται εχθρικό οι αστυνομικές δυνάμεις επιδιώκουν να το διασπάσουν, έτσι ώστε το κάθε άτομο να ανακτήσει τον ζωτικό του χώρο και να ηρεμήσει.
Το πείραμα του φαγητού
Ένας τρόπος να εξακριβώσετε τη σημασία του ζωτικού χώρου είναι κάνοντας το εξής απλό πείραμα την επόμενη φορά που θα δειπνήσετε με κάποιον. Σε όλα τα εστιατόρια τα αντικείμενα που είναι τοποθετημένα πάνω στο τραπέζι, δηλαδή το αλατοπίπερο, οι χαρτοπετσέτες, το κερί και τα λοιπά, βρίσκονται ακριβώς στη μέση και χωρίζουν το τραπέζι στα μισά μέσω μιας νοητής διαχωριστικής γραμμής. Καθώς το γεύμα προχωρά, μετακινείστε διακριτικά και με συστηματικό τρόπο αυτά τα αντικείμενα προς τη μεριά του ανθρώπου που σας συνοδεύει. Πριν καν περάσει πολύ ώρα, το άλλο άτομο θα αρχίσει να διαισθάνεται αυτή την εισβολή στον προσωπικό του χώρο, χωρίς ωστόσο να το αναγνωρίζει συνειδητά. Έτσι, εντελώς ασυναίσθητα θα αρχίσει να αντιδράσει είτε γέρνοντας προς τα πίσω για να ανακτήσει το χαμένο έδαφος, είτε θα αρχίσει να ξανασπρώχνει τα αντικείμενα προς το κέντρο του τραπεζιού.
Οι πολιτισμικοί παράγοντες
Όπως αναφέρθηκε και προηγουμένως, οι αποστάσεις των ζωνών ποικίλουν από κουλτούρα σε κουλτούρα. Οι κάτοικοι της Ελλάδας και γενικότερα των χωρών της Νότιας Ευρώπης έχουν μια ζώνη οικειότητας που δεν ξεπερνά τα 30 εκατοστά. Από την άλλη μεριά, η ζώνη οικειότητας των κατοίκων της Αυστραλίας, μπορεί να φτάσει έως και τα 46 εκατοστά. Συνεπώς, φανταστείτε τι σύγχυση και αμηχανία μπορεί να προκληθεί αν συνομιλήσουν μεταξύ τους κάτοικοι αυτών των χωρών. Αυτό που θα θεωρήσει ένας Μεσόγειος ως φυσιολογικό, μπορεί να παρεξηγηθεί από ένα Αυστραλό και να αντιμετωπιστεί ως παραβίαση του προσωπικού χώρου.
Ζώνη οικειότητας και φλερτ
Ένας τρόπος για να εκδηλωθεί το ερωτικό ενδιαφέρον ενός ανθρώπου προς κάποιον άλλο, είναι «εισβάλλοντας» στην ζώνη οικειότητάς του. Σε περίπτωση που δεν υπάρχει ανταπόκριση στο ενδιαφέρον, η εισβολή δεν θα γίνει αποδεκτή και το άλλο άτομο θα οπισθοχωρήσει για να ανακτήσει τον προσωπικό του χώρο. Αν από την άλλη υπάρχει το αντίστοιχο ερωτικό ενδιαφέρον, τότε το άτομο θα επιτρέψει στον εισβολέα να παραμείνει.
Οι γυναίκες συχνά χρησιμοποιούν μια τεχνική για να ανακαλύψουν το ερωτικό ενδιαφέρον ενός άντρα. Πιο συγκεκριμένα, για να υπολογίσουν το μέγεθος του ενδιαφέροντος του άντρα, εισέρχονται στιγμιαία στη ζώνη οικειότητάς του και εξέρχονται αμέσως. Με αυτόν τον τρόπο θα έχει δώσει το σινιάλο στον άντρα πως αν ενδιαφέρεται μπορεί με τη σειρά του να εισχωρήσει στη δική της ζώνη οικειότητας.
Όσο πιο κοντά συναισθηματικά νιώθουν δύο άτομα μεταξύ τους τόσο πιο κοντά θα στέκονται ο ένας στον άλλο.
Επαρχιακές και Αστικές ζώνες αποστάσεως
Η πυκνότητα του πληθυσμού που αναφέραμε πριν λίγο συνδέεται άμεσα και με το αν ζει κάποιος σε επαρχιακή ή αστική περιοχή. Άνθρωποι που έχουν μεγαλώσει σε αραιοκατοικημένες επαρχιακές περιοχές χρειάζονται μεγαλύτερο ζωτικό χώρο συγκριτικά με εκείνους που έχουν μεγαλώσει σε πυκνοκατοικημένες πόλεις. Αυτό μπορεί να γίνει φανερό παρατηρώντας την διαφορά της χειραψίας ανάμεσα στις δύο κατηγορίες. Οι αστοί, έχουν έναν ζωτικό χώρο που φτάνει τα 46 εκατοστά και αυτή είναι η απόσταση ανάμεσα στον καρπό και τον κορμό όταν απλώνουν το χέρι για να ανταλλάξουν χειραψία. Αντιθέτως, όσοι έχουν μεγαλώσει σε αραιοκατοικημένες περιοχές τείνουν να έχουν έναν ζωτικό χώρο που φτάνει ή και ξεπερνά το ένα μέτρο. Έτσι, τείνουν να στέκονται με τα πόδια «βιδωμένα» στο έδαφος και να γέρνουν το κορμί τους προς τα εμπρός ώστε να σφίξουν το χέρι του άλλου. Εναλλακτικά, οι επαρχιώτες προκειμένου να αποφύγουν την καταπάτηση του προσωπικού τους χώρου, προτιμούν ενίοτε να χαιρετάνε από απόσταση και να γνέφουν, χωρίς να έχουν επαφή με τον άλλον.
Περιοχές και ιδιοκτησία
Οι άνθρωποι έχουμε τη τάση να «μαρκάρουμε» τη δική μας περιοχή, όπως βλέπουμε πολύ συχνά κάποια ζώα να κάνουν. Για παράδειγμα, ένας επιχειρηματίας μπορεί να έχει την αγαπημένη του θέση σε ένα τραπέζι συσκέψεων, ή ένα μέλος της οικογένειας να έχει την αγαπημένη του πολυθρόνα στο καθιστικό. Ένας τρόπος που συνηθίζουν να οριοθετούν τα άτομα αυτά τις περιοχές τους, είναι τοποθετώντας πάνω ή γύρω από αυτά διάφορα προσωπικά αντικείμενα, όπως μια τσάντα ή μια ζακέτα.
Μια καλή συμβουλή για να αποφευχθούν ασυνείδητες μικροεντάσεις όταν βρισκόμαστε σε έναν ξένο χώρο είναι να κάνουμε μια απλή ερώτηση στον οικοδεσπότη, του τύπου: «Εσείς που κάθεστε συνήθως;».
Σύνοψη
Όπως είδαμε καθ’ όλη τη διάρκεια της παρουσίασης, οι ζωτικοί χώροι και οι ζώνες απόστασης, παίζουν καθοριστικό ρόλο στις διαπροσωπικές σχέσεις. Ακόμα κι αν δεν το καταλαβαίνουμε η σωστή ανάγνωση των προσωπικών ορίων του άλλου μπορεί να αποτελέσει καταλύτη στην δημιουργία και την εξέλιξη μιας επαγγελματικής, φιλικής και ερωτικής σχέσης. Συνεπώς, το μυστικό για το αν θα μας αποδεχθούν ή θα μας απορρίψουν οι άλλοι κρίνεται σε μεγάλο βαθμό από τον σεβασμό που θα δείξουμε προς τον ζωτικό τους χώρο.
Συγγραφέας : Άγγελος-Χάρης Αγγελάκης, απόφοιτος ΕΚΠΑ, Ιστορία και Φιλοσοφία της Επιστήμης, 2ετής φοιτητής Ψυχολογίας.
