Τι είναι ο "καθρεπτισμός", γράφει ο Άγγελος-Χάρης Αγγελάκης
Κατοπτρισμός: Πως να δημιουργήσουμε συμπάθεια
Από αρχαιοτάτων χρόνων και για λόγους επιβίωσης, όταν γνωρίζουμε για πρώτη φορά κάποιον άγνωστο προσπαθούμε να εκτιμήσουμε όσο πιο γρήγορα γίνεται αν έχει καλές ή κακές προθέσεις απέναντι μας. Για να το κάνουμε αυτό, εξετάζουμε αν οι κινήσεις και οι χειρονομίες του είναι όμοιες με τις δικές μας. Πολλές φορές, προκειμένου να δημιουργήσουμε ένα κλίμα συμπάθειας, ασυνείδητα αντιγράφουμε και μιμούμαστε τη γλώσσα του σώματος του άλλου, προκειμένου να δείξουμε φιλικές προθέσεις. Αυτή η στρατηγική, μέσα σε τεράστιο βάθος χρόνου κατάφερε να γίνει ένας εξελικτικός μηχανισμός όπου χρησιμοποιείται μέχρι και στις μέρες μας χωρίς καν να το καταλαβαίνουμε. Έτσι, ο συγχρονισμός των κινήσεων ανάμεσα σε δύο ή παραπάνω ανθρώπους είναι σαν να υποδηλώνει μη-λεκτικά την εξής φράση: «Κοίτα με, είμαι ίδιος με εσένα και συμμεριζόμαστε τις ίδιες απόψεις». Συνεπώς, ο κατοπτρισμός είναι ένα από τα βασικότερα εργαλεία που μας βοηθάνε να κάνουμε τους άλλους να νιώσουν άνετα.
Δημιουργία σωστών δονήσεων
Αμέτρητες μελέτες έχουν δείξει πως οι άνθρωποι που νιώθουν παρόμοια συναισθήματα και συμπαθούν ο ένας τον άλλο, τείνουν να αντιγράφουν τις εκφράσεις, τις χειρονομίες και τις κινήσεις που χρησιμοποιεί το απέναντι μέλος. Αυτό μπορεί να γίνει φανερό παρατηρώντας ένα ζευγάρι το οποίο βρίσκεται στα πρώτα στάδια του έρωτά του. Το ζευγάρι κινείται τόσο συγχρονισμένα που είναι κυριολεκτικά σαν να χορεύει. Για παράδειγμα, όταν το ένα μέλος πίνει νερό, βλέπουμε το άλλο μέλος να κάνει ακριβώς την ίδια κίνηση, χωρίς απαραίτητα αυτό να διψάει. Αντίστοιχα, όταν ένα ζευγάρι είναι έτοιμο να παραγγείλει ένα ποτό συνήθως βλέπουμε τον καθένα να ελέγχει τι θέλει ο άλλος προτού παραγγείλει, προκειμένου να ζητήσει κάτι παρόμοιο. Όλες αυτές οι κινήσεις συμβάλλουν στο να δημιουργηθεί μια οικειότητα, καθώς στοχεύουν να τονώσουν την αυτοπεποίθηση του άλλου ή των άλλων μελών.
Οι διαφορές κατοπτρισμού μεταξύ ανδρών και γυναικών
Ο Βρετανός καθηγητής Τζέφρι Μπίτι μέσα από μια σειρά πειραμάτων ανακάλυψε πως μια γυναίκα έχει τέσσερις φορές περισσότερες πιθανότητες να καθρεφτίσει τις κινήσεις μιας άλλης γυναίκας απ’ ότι ένας άνδρας τις κινήσεις ενός άλλου άνδρα. Ταυτόχρονα, διαπίστωσε ότι οι γυναίκες καθρεφτίζουν συχνά τις χειρονομίες και τις κινήσεις ενός άνδρα, ενώ ένας άνδρας σπάνια θα καθρεφτίσει τη γυναικεία κίνηση του σώματος. Την ίδια ώρα, οι γυναίκες έχουν την ικανότητα να αναγνωρίζουν πότε κάποιος συνομιλητής εκφράζει θυμό, διαφωνία ή λέει ψέματα, καθώς παρατηρούν πως ο μηχανισμός του κατοπτρισμού έχει πάψει να λειτουργεί.
Όλο αυτό εξηγείται με βάση το γεγονός πως ο γυναικείος εγκέφαλος είναι τελείως διαφορετικά προγραμματισμένος από τον αντρικό σε θέματα που σχετίζονται με την αναγνώριση των εκφράσεων και της γλώσσας του σώματος. Εξαιτίας του διαφορετικού προγραμματισμού, οι γυναίκες έχουν την τάση να καθρεφτίζουν με το πρόσωπο τους τα συναισθήματα που εκφράζει ο συνομιλητής τους. Πιο συγκεκριμένα, μια γυναίκα συνήθως μπορεί να χρησιμοποιήσει κατά μέσο όρο έξι εκφράσεις προσώπου σε ένα διάστημα ακρόασης δέκα δευτερολέπτων για να καθρεφτίσει και στη συνέχεια να αντιδράσει στα συναισθήματα του συνομιλητή. Από την άλλη μεριά, ένας άνδρας μπορεί να καθρεφτίσει μόλις δύο από τις εκφράσεις του συνομιλητή του. Αυτή η ανέκφραστη μάσκα που φορούν οι άνδρες όταν μιλάνε τους δίνει τη ψευδαίσθησή του ελέγχου της κατάστασης, καθώς έτσι νιώθουν πως δεν εκθέτουν τα συναισθήματά τους δημοσίως.
Ταίριασμα φωνών
Όλα όσα είδαμε σχετικά με τις κινήσεις του σώματος και τις εκφράσεις του προσώπου, εφαρμόζονται κάλλιστα και στον τρόπο με τον οποίο χρησιμοποιούμε τη φωνή μας. Ο τονισμός, η χροιά, η ταχύτητα και ακόμα και η προφορά της φωνής μας, έχουν την τάση να συγχρονίζονται με την αντίστοιχη του συνομιλητή μας προκειμένου να δημιουργηθεί ένα κλίμα συμπάθειας και αλληλοκατανόησης.
Μια χρήσιμη συμβουλή που σχετίζεται με την αντανάκλαση της φωνής είναι ποτέ να μην μιλάτε με γρηγορότερο ρυθμό από το άλλο άτομο. Οι άνθρωποι νιώθουν «πιεσμένοι» όταν ο συνομιλητής τους μιλάει πιο γρήγορα από τους ίδιους καθώς η ταχύτητα ομιλίας ενός ατόμου φανερώνει τον ρυθμό με τον οποίο ο εγκέφαλός του μπορεί να αναλύσει συνειδητά τις πληροφορίες. Συνεπώς, καλό είναι να μιλάτε στον ίδιο ρυθμό ή ακόμα και ελαφρώς πιο αργά από τον συνομιλητή σας, προκειμένου οι φωνές σας να βρίσκονται σε ίδια μήκη κύματος και να δημιουργούν ένα κλίμα ισότητας.
Η εσκεμμένη δημιουργία συμπάθειας
Αξιοποιώντας τα παραπάνω δεδομένα, θα μπορούσαμε με πολύ εύκολο τρόπο να τα εφαρμόσουμε σε διάφορες καθημερινές μας συναναστροφές προκειμένου να στρέψουμε μια συνθήκη προς το μέρος μας. Ας υποθέσουμε ότι είστε εργοδότης και έχετε απέναντι σας έναν νευρικό υπάλληλο. Ένας τρόπος για να δημιουργήσετε συμπάθεια και μια χαλαρή ατμόσφαιρα είναι υιοθετώντας τις στάσεις του υπάλληλου σας. Αντίστροφα, αν είστε ανερχόμενος υπάλληλος μπορείτε να μιμηθείτε τις χειρονομίες του εργοδότη σας προκειμένου να του δείξετε πως συμφωνείτε με τις απόψεις του.
Ο κατοπτρισμός μπορεί να λειτουργήσει κατά παρόμοιο τρόπο και σε περιπτώσεις εκφοβισμού ή αφοπλισμού υπεροπτικών τύπων που προσπαθούν να πάρουν τον έλεγχο. Τέτοια παραδείγματα ανθρώπων είναι οι λογιστές, οι δικηγόροι και οι διευθυντές, οι οποίοι έχουν τη τάση να εκδηλώνουν την ανωτερότητά τους. Καθρεφτίζοντας τις κινήσεις τους μπορείτε να τους αποπροσανατολίσετε και να τους αποσπάσετε την προσοχή, αναγκάζοντας τους με αυτόν τον τρόπο να αλλάξουν θέση. Ωστόσο, κάτι τέτοιο χρειάζεται προσοχή καθώς συχνά μπορεί να παρεξηγηθεί ως ένδειξη ασέβειας και καλό θα ήταν να μην εφαρμόζεται σε πρόσωπα κύρους όπως είναι το αφεντικό στη δουλειά σας.
Σύνοψη
Συνοψίζοντας, είδαμε πως ο κατοπτρισμός των εκφράσεων του προσώπου και των κινήσεων του σώματος, αποτελούν έναν πολύ ισχυρό μηχανισμό ο οποίος μας βοηθά στο να γίνουμε συμπαθείς και αποδεκτοί από τους άλλους. Το γεγονός ότι τις περισσότερες φορές δεν αντιλαμβανόμαστε το ότι μιμούμαστε τις κινήσεις του άλλου φανερώνει πως η πλειοψηφία όλων αυτών των κινήσεων που είδαμε εκτελείται ασυναίσθητα. Ωστόσο, έχοντας συνειδητή γνώση του πως λειτουργεί ο κατοπτρισμός και του τι οφέλη παρέχει, μπορεί να μας δώσει ένα αισθητό πλεονέκτημα απέναντι σε κάθε μας συνομιλητή. Συνεπώς, την επόμενη φορά που θα συναντήσετε κάποιον για πρώτη φορά, μιμηθείτε τον τρόπο που κινείται, εκφράζεται και μιλά και προτού περάσει πολύ ώρα θα δείτε ότι θα έχετε κερδίσει σε μεγάλο βαθμό την συμπάθεια του.
(Άγγελος-Χάρης Αγγελάκης, απόφοιτος ΕΚΠΑ, Ιστορία και Φιλοσοφία της Επιστήμης, Δευτεροετής φοιτητής Ψυχολογίας)
